De Citotoets mijn zijn plaats weer kennen

“Vroeger was je afhankelijk van het schooladvies,” zegt mijn vriendin, net als ik grijs geworden in het onderwijs. “Een kind uit een arm gezin kwam automatisch op huishoud- of technische school terecht, want die schoolhoofden waren allemaal bevooroordeeld.” Ze heefteen punt. De trajecten waren duidelijk. Het nageslacht van notabelen gingen naar het gymnasium en de universiteit, de rest ging naar beroepsonderwijs of, als je leren kon, naar de mulo en de kweekschool. Objectitiviteit van de examens werd gewaarborgd met correctiesystemen waarbij school A toetsen nakeek van school B en vervolgens doorstuurde naar school C voor 2e correctie. Dat werkte prima, maar het kostte een stuiver.
Sinds de Mammoetwet werd ingevoerd hebben we daarom het Cito. Te beginnen in het voorgezet onderwijs, waar het centraal schriftelijk 50% van de examencijfers uitmaakt. Het wordt door de computer nagekeken, dus dat scheelt dan weer een stuiver. En het haalt eventuele willekeur van leraren er op dat niveau uit. Dat is een groot goed, toch? Of toch niet helemaal?
Om te beginnen wordt een onevenredig groot gedeelte van de lestijd opgeofferd aan de voorbereiding op die toetsen, ten koste van praktische vaardigheden. En dan heb je de leerlingen die maar niet doorkrijgen hoe ze met multiple choice vragen moeten omgaan. Ze werken hard, ze halen prima cijfers voor schooltoetsen, maar de Cito wordt systematisch verknoeid. Omgekeerd heb je de schatjes die het niet moeten hebben van schooltoetsen, maar wel handig omgaan met de keuzes tussen A,B, C en D, ook als ze de vraag niet begrijpen.
Wat die Cito toetsen goed doen is genadeloos aantonen wanneer scholen de uitslagen van schooltoetsen wat al te veel masseren. De gemiddelde prestaties voor schooltoetsen moeten ongeveer gelijk zijn aan die van het centraal schriftelijk. Als dat teveel afwijkt, komt de inspectie even langs, en terecht.
Wat is er dan zo verkeerd aan schooladviezen op basis van DE Citotoets? Zolang die toets voor 50% meetelt en schoolcijfers en het advies van de basisschool meewegen niets. Het beeld wordt even anders wanneer die toets wordt heilig verklaard, en de Enige en Ware Beoordeling, die je voor de rest van je leven zal achtervolgen.
Het is ging mis toen het voortgezet onderwijs begon leerlingen toe te laten of te weigeren uitsluitend op basis van die ene, zaligmakende toets. Die toets meet geen motivatie en werkhouding en al helemaal niet hoe die zal zijn wanneer de puberteit toeslaat. Waar zo’n toets geen rekening mee houdt is dat er kinderen zijn die de spanning rond die toets niet aankunnen. En zo kan het gebeuren dat goede leerlingen naar het VMBO wordt gestuurd en slechte toch een HAVO advies krijgen. Hoezo, er is geen willekeur meer? En dit is een willekeur waar niet tegen te vechten is. Het systeem heeft gesproken. Het systeem is heilig verklaard en onfeilbaar.
In plaats van het probleem aan te pakken en de schoolcijfers te laten meewegen in het schooladvies, wordt er steeds vaker en steeds jonger getoetst, met alle gevolgen van gestreste kinderen. En met de uitslagen van die toetsen kunnen we dan weer beoordelen of een school goed of slecht presteert, waarna de school beloond dan wel gestraft kan worden en ouders naar ‘betere’ scholen kunnen uitwijken. Beter althans wat de Citouitslagen betreft. En dus wordt er veel, heel veel geoefend. Dat kan nog wat worden met alle veranderingen die het basisonderwijs nu weer voor de kiezen krijgt.
“Het zijn de scholen en de ouders die het onderwijs om zeep helpen”, vindt voormalig Citomedewerker professor Cees Glas. Hij heeft gelijk. En dat gaat niet veranderen. Want waar komt die drang om onderwijs volledig op toetsen in te richten in de eerste plaats vandaan? Zolang politiek en voortgezet onderwijs zo’n almachtige waarde aan de Citotoets toekennen, zullen scholen en ouders proberen hun kinderen er zo goed mogelijk op voor te bereiden, ten koste van alles!
Professionele, objectieve toetsen zijn een groot goed, zoals professor Glas betoogt, zo lang de uitslagen niet de enige maat zijn waarmee onze kinderen tot in lengte van dagen gemeten worden.