relaties nieuwe stijl

Eenvoud kenmerkt zich door het kleine, dus hierbij het kortste verhaal in de persoonlijke herinneringen


Relaties nieuwe stijl

“Begrijpt u dat nou mevrouw? Hij zei dat hij alleen nog even een pakje sigaretten ging halen.” Mijn moeders stem klinkt plotseling door mijn hoofd zo luid en duidelijk alsof ze tegenover me zit. De herinnering is haarscherp. Ik zie haar zitten, aardappelmesje in de hand, aardappelmand op haar schoot en een pan met geschilde aardappelen voor zich op de tafel. Ze staart voor zich uit, met ogen vochtig van herinnerde emotie. Ze vertelt me over een vrouw die naast haar in het ziekenhuis had gelegen op de prenatale afdeling van het Annapaviljoen, Amsterdams meest bekende kraamkliniek, net als zij met een bloeddruk tot aan het plafond.
Mijn moeder had zeven kinderen thuis, waarvan ik de middelste was, in een veel te klein huis, met veel te weinig geld en een man die alleen in de weekenden thuiskwam. De vrouw had dagenlang geen woord gezegd, en zo lang er nog andere vrouwen op de zaal lagen, was dat niet echt opgevallen, bovendien mama las veel, sliep veel. Maar op een dag waren ze nog maar met zijn tweeën over op de zaal en toen had de vrouw als uit het niets plotseling het woord tot haar gericht na een bezoekuur zonder bezoekers.
Ze had gepraat alsof ze nog steeds in shock was. Haar man was volkomen onverwacht verdwenen toen ze in haar zevende maand was. “Ik ga nog even een straatje om,” had hij gezegd toen ze zich klaarmaakte om naar bed te gaan, “even een pakje sigaretten uit de muur trekken.” Ze had er niets vreemds in gezien, was gaan slapen en had pas de volgende dag ontdekt dat hij niet was thuisgekomen. In de loop van de volgende angstige, verbijsterende dagen was de omvang van het verraad langzaam tot haar door gedrongen. Kleren, zijn paspoort waren verdwenen. Hij bleek ontslag genomen te hebben, had schulden gemaakt, waar zij nu voor opdraaide. Er was geen geld voor haar en haar tweejarige dochtertje, er was niets voor de baby. Ze hadden voor het eerst hun eigen huisje gehad en waren het nog aan het inrichten, ze had de huur op moeten zeggen en met haar kind weer bij haar ouders in moeten trekken in de Pijp, op driehoog in een voor- en achterwoning. Zij en haar dochtertje sliepen nu bij haar zusje op het piepkleine slaapkamertje dat haar vader op de gemeenschappelijke zolder, nog twee verdiepingen hoger, getimmerd had. Daar zou straks de baby ook nog bijkomen. Radeloosheid, woede, verdriet en vernedering waar ze geen weg mee wist, joegen haar bloeddruk op tot ver voorbij de gevarenzone.
Mama was die nacht bevallen van mijn jongste broer en had veel bloed verloren. Ze was erg ziek geweest. Toen de artsen haar buiten gevaar achtten, was ze naar de kraamafdeling overgebracht. Ze had geen idee hoe het met haar wanhopige buurvrouw afgelopen was. Ze had wel naar haar gevraagd, maar niemand had het haar willen vertellen. En zij had zo haar eigen problemen gehad, zeker toen ze weer thuis was met de baby. ”De dagelijkse zorg voor een gezin met acht kinderen is geen kattenpies.”
Ze hadden voor het eerst een wasmachine gekocht toen ze wisten dat nummer acht onderweg was. Vóór die tijd werd alle was nog met de hand gedaan. Het was zo’n ouderwetse Miele met een draaivin en een wringer die mijn oudere broers en ik tussen de middag moesten helpen draaien om de lakens uit te wringen. Hoewel ze nog steeds eerst emmers en emmers water aan de kook moest brengen om de was te kunnen doen en ook dat wringen bepaald geen arbeid voor doetjes was, beschouwde ze haar leven al zoveel verbeterd door dat eerste beetje luxe.
Wat was voor mijn moeder de aanleiding geweest voor het ophalen van deze herinnering zo’n 20 jaar na dat gesprek in het Annapaviljoen? Een klaagzang van mij over mijn echtgenoot? Een klaagzang van haar over het gedrag van mijn vader? Waarschijnlijk allebei. Mannen waren nou eenmaal mannen, je had er als vrouw vaak alleen maar last van. Maar je moest dankbaar zijn voor wat je had. Op onze mannen kon je tenminste wél bouwen. Zulk verraad kwam bij óns niet voor.
Het associatief vermogen van de geest kent geen grenzen. Het is een opmerking van Helen over de manier waarop mensen tegenwoordig met relaties omgaan die de hele scene in een flits voor me zet. We zitten met vijf vriendinnen aan de borrel na afloop van een amateur toneelvoorstelling waarvan de kwaliteit niet noopt tot veel serieuze nabeschouwing en nemen het lief en leed van de afgelopen weken door. Er zijn foto’s van nieuwe kleinkinderen te bewonderen. Er zijn kinderen uit huis gegaan of juist weer thuis komen wonen, er zijn relaties verbroken en nieuwe opgebloeid. Kortom, een doorsnee ‘meidendag’.
De man als type: dominant, neurotisch, onvolwassen, is met het gebruikelijke gegiechel besproken, en het vraagstuk over wanneer je besluit dat genoeg, genoeg is en dat je beter alleen kunt zijn dan met zo’n man, wanneer Helen constateert dat jonge mensen tegenwoordig heel andere keuzes maken dan wij. ”Die denken alleen nog maar op de korte termijn,” weet ze zeker. Er is niets in die opmerking dat me aan mijn moeder zou moeten herinneren, of het zou haar nuchterheid moeten zijn. En toch zit ik plotseling weer tegenover haar aan tafel en ervaar haar aanwezigheid zo sterk dat ik het gevoel heb haar te kunnen aanraken, terwijl op een ander niveau mijn hersenen gewoon mee blijven denken over de voordelen van 1, 3, 5 en 10-jaren plannen voor relaties.
Ik kijk naar mijn vriendinnen, door de wol geverfd, allemaal, en realiseer me hoeveel er in een land als Nederland bereikt is op het gebied van vrouwenemancipatie. Wij leven, al dan niet met een partner, in comfortabele huizen van alle gemakken voorzien en zijn emotioneel en financieel zo onafhankelijk dat we dit soort keuzes kunnen maken. We leveren geen dagelijkse strijd meer om onze kinderen gevoed en gekleed naar school te krijgen, zoals onze moeders deden, zoals de vrouwen die ik in mijn werk in Afrika en Azië heb leren kennen nog steeds moeten doen. We zitten hier met elkaar aan de borrel en weten zeker dat we niets meer slikken omwille van de lieve vrede van mannen op wie je dan tenminste wél bouwen kan, ook al zijn het neuroten en tirannen. We stellen onze eisen in bed en we weten wel raad met verraders, hoeveel pijn dat ook kost.
“Je komt er ook deze keer wel weer bovenop hoor,” lijkt mijn moeder tegen me te zeggen, terwijl het beeld langzaam weer vervaagt. En ik geloof haar. Verdriet slijt, weet ik uit ervaring, en ik heb mijn vriendinnen en mijn onverwoestbare optimisme om me over de hobbels heen te helpen. Het wordt tijd om weer mijn eigen plan te trekken.